“አድዋ” ሲባል በዓለም ላይ፦ከከተማነቷ ይልቅ የኢትዮጵያ ጦርነት እና ዓለም-አቀፍ  የድል ይዞታነቷ ጎልቶ ይታወቃል።ይህም የአድዋ ድል በኢትዮጵያዊያን ባለቤትነት   በታሪክ ሲመዘገብ ውስጠ-ታሪኩ የሚያመላክተው የኢትዮጵያ ሕዝቦችን መስዋዕትነት መሆኑን ልብ ልንል ይገባል፤አብዛኛው ለመንግሥት ሥርዓት የማይቀርበው እንደማያውቀው ብናውቅም ፣የእኛን ታሪክ እንደማያውቁት ባዕዶች  ግን  አንሸወድም።

         የአድዋ ዘመቻ ዋዜማን ስናስታውስ በጦርነትነቱም ሆነ በክቡረ-በዓልነቱ፣ማለትም ሁለቱም ክስተቶች የሚያተኩሩበትን “ክህደቶች”ልንዘነጋቸው አይገባንም።   የ”ክህደቶቹ”ልዩነት  አንድም የዘመናት መለዋወጥ ሲሆን፣በሌላ በኩል ደግሞ የአድራጊዎቹ ወይም የፈፃሚዎቹ የመለያየት አጋጣሚ እንጂ፣የእባብ ጭራነቱን ግን ልብ ልንል ይገባል።

የእባብ ጭራ ያስባለው ክህደትና:-የአጋጣሚውም ታሪክ እምዬ ምንሊክ(አባ ዳኘው)ከአድዋው ጦርነት በፊት ከነበራቸው ኢትዮጵያን የማዘመን ጥረታቸው አንፃር ነው።   ሁሉንም እንግዳዎች እንደ ኢትዮጵያዊነት የአቀባበላችን ባሕል አንፃር ለሕዝብ ሠላምና ፍቅር ባዕድን አምነው ደፋ ቀና በሚሉበት ወቅት ነበር የተከሰተው።ፋሺሽት ጣሊያን የእባብ(የተንኮል)ልቡን በሰውነቱ እቅፍ አድርጎ ጠቅልሎት ግንኙነቱን በሠላም ሥም ሊመሰርት፤ያኔ የተንኮል ውል ተፈራረመ።በ”አንድም ሆነ በሌላ መንገድ የሚናገረው “እግዚአብሔር አምላክ፣በካቶሊክ ሐይማኖት ሽፋን የክርስትናን ካባ የለበሰውን የጣሊያን ፋሺሽት(የመጥረቢያ አርማ ድሮም ስለነበረው) መንግሥት፣ በስምምነታቸው ውስጥ መርዝ እንደጨመረበትና የእጌ ጣይቱ ብጡል(የአጤ ምንሊክ ባለቤት)ውሉ ቀፏቸው አንገታቸውን ድንገት ዞር ሲያደርጉ 0ይኖቻቸው የእባቡን ጭንቅላት ድንገት በአንቀጾቹ ውስጥ ከነእቅፉ ተቀብሮ በማየታቸው ነው የሚጀምረው።

  እናም ሳይውሉ ሳያድሩ ከንጉሰነገሥቱ እምዬ ምንሊክ ጋር አስተርጓሚያቸው  ባለበት እንደገና ውሉን በሚገባ ገፅ በገፅ መረመሩት፣ራሳቸው ጣሊያኖችንም እንዲታረም ጠየቁ፣ከኢትዮጵያውያን ሊቃውንት ጋር ተማከሩ፣ሐቁን በማወቅ ችግሩ እንዲፈታ ጥረት አደረጉ።ለዘመናት ዘረኛ የነበረውና ዓለምን ተቆጣጥሮ የነበረው የሮማው ፋሺሽት መንግሥት ግን ባንዳዎቹን ተማምኖ እንኳን ስህተቱን ሊያርም፣በእምዬ ምንሊክ ጥቁርነታቸውም ሳይቀር ዘብቷል፤በአፍሪቃዊነቱ”ያልሰለጠነ ብለው ሕዝቡን” አንኳስሰውታል፤ይህ ነው የጦርነቱ መነሻ እና የሽንፈታቸውም መጀመሪያ።

    ጣሊያኖች የትግሬውን ንጉስ አምስት ጊዜ በድብቅ እንዳሸነፉት እየተኩራሩ ንጉሰነገሥት የተባሉትን”አጼ ምንሊክን” እጁን ጎትተው ሊያመጡ እንደሚችሉ በጣሊያንኛ እየተሳለቁ በጦር ሊወጉን ወሰኑ።ቅን ልቦና የነበራቸው እምዬ ምንሊክም ይህ ክህደት ብቻ መኖሩን እንዳረጋገጡ የአንበሳ ክንዳቸውን(የሕዝብ እና የእግዚአብሔርን)በቕዽስት ማርያም የአዋጅ መቀነት ጠፍረው፣ ውስጥ ውስጡን በባሕር ጠረፋችን በባንዳዎች ተደራጅቶ የነበረውን የፋሺሽት ጦር ለመግጠም ሸዋ ተቀምጦ ሳይሆን ጎሬአቸው ድረስ ተጉዘው የተከማቸበት አድዋ በመዝመት ድባቅ ሊመቱት ቆረጡ።ነጋሪት ተመታ ሕዝ በ-ኢትዮጵያ ሰማ፣”በስራህ ደሀ አትበድል ነጋሪት ባይኖረው እንባ አለው፤ውሀ ሆኖ ቢኮል ያለ ሞረድ የተሳለ ነው ።”ስለዚህ በደል ሐይማኖት የለውም፣ቋንቋም አያስፈልግም ባርነት ሊያሳድረን የሚሻ ፈረንጅ ሊወረን እየተጓዘ ነውና ለነጻነትህ ለእናት አገርህ ስትል ተከተለኝ፤የ”ወሰለት ቢገኝ ማርያምን አልምርህም!”አላሉም ቃል-በቃል።ያሉት ከዚህ አባባል የተለየ አይደለም፤ ጠላት ሊወረን ነው አብረን እንቋቋመውና እናሳፍረውም ቢሉም ያው ነው፤ንጉሠ ነገሥቱ እራሳቸው ናቸው፤ለዚህም ድል አድርገዋል።

  ስለዚህ ማነውሳ በትግራይ ያለውን ችግር የሚፈታውና እንደ ዳግማዊ አፄ ምኒሊክ ከቤተ-መንግሥት ጀምሮ ያለውን የአድዋ ድል ለማግኘት በአባ ማትያስን ማባረር የዳግማዊ ምኒልክ ቤተ-መንግሥን የሚያፀዳው?የቆሻሻው ብዛት እንዲህ ቀላል አይደለም፤በደም የተጨማለቀው ያስፈራል፤የወርቅነህ ገበየሁ ጉድስ?የደብረ-ፂዮን ሴራስ?የእነ ስብሃት ነጋና የእነ አባይ ፀሃዬ ብቅ-ጥልቅ የእነ አርከበ ዕቁባይ ሹክክ፣የካድሬ ጀሌዎች ጅልጅል(ጀሌነት)ስንቱ ተነገሮ ያልቃል?ሁሉም ግን የአድዋ ድል በዓል ሊቆጠር ቀናት በቀሩት ዋዜማ ላይ ከአድዋ ጦርነት ያላነሰ ችግሮች በኢትዮጵያ ላይ እየወታተቡባት ይገኛሉ፤ዐይናችንን ገለጥ አድርገን እንመልከት፤ወሳኝ ወቅት ላይ ነን፣ኢትዮጵያዊ መሆን ወይም አለመሆን። “ጸሎት ከፍቅር ሀይማኖት ከምግባር ይበጃል አለበለዚያ ለግብዝነት እንጋለጣለን”ዐይነ-ደረቆቹም፣የሌብነት ቃጭላቸውን እንደቀልድ ይዘው ወደ አፄ ምኒሊክ ቤተ መንግሥት   ይገባሉና ከአድዋ የድል ታሪክ እንማር።